परिचय

महाराष्ट्र सरकारचा सामाजिक न्याय आणि विशेष सहाय्य विभाग राज्यातील उपेक्षित समुदायांमध्ये समता समावेश आणि सक्षमीकरणाला प्रोत्साहन देण्यासाठी समर्पित आहे. न्याय आणि समानतेच्या घटनात्मक तत्त्वांचे पालन करण्याच्या वचनबद्धतेसह स्थापित केलेला हा विभाग अनुसूचित जाती लोकांना भेडसावणाऱ्या सामाजिक-आर्थिक आव्हानांना तोंड देण्यावर लक्ष केंद्रित करतो. अनुसूचित जाती लोकसंख्येच्या वृद्ध व्यक्ती, तृतीयपंथी समुदाय आणि समाजातील इतर कमकुवत घटकांच्या उन्नतीसाठी विभाग विविध कल्याणकारी योजना राबवतो. विभाग शिक्षण प्रशिक्षण कौशल्य रोजगार निर्मिती गृहनिर्माण सामाजिक सहाय्य इत्यादी स्वरूपात मदत पुरवतो.

विभागाचा इतिहास

वर्ष	इतिहासातील महत्त्वाचे टप्पे
1928	शासन निर्णय क्रमांक ४३७०, दिनांक ५ नोव्हेंबर १९२८ अन्वये स्टार्ट समितीची स्थापना.
1932	मागास समाजासाठी १९३२ साली बँकवर्ड क्लास वेल्फेअर डिपार्टमेंटची स्थापना. श्री. ओ एच बी स्टार्ट, आय. सी. एस., खात्याचे पहिले संचालक
1947	बँकवर्ड क्लास वेल्फेअर गाचे कार्यालय मुंबई येथून पुणे येथे स्थलांतरित
1982	आदिवासी विकास विभाग वेगळा करण्यात आला
1999	समाज कल्याण विभागाच्या विभागातर्फे विमुक्त जाती, भटक्या जमाती, इतर मागासवर्ग व विशेष मागास प्रवर्ग कल्याण विभाग अशी स्वतंत्र विभागाची स्थापना करण्यात आली.
2011	स्वतंत्र सामाजिक न्याय आणि विशेष सहाय्य विभागाची स्थापना
2017	इतर मागास बहुजन कल्याण विभाग स्वतंत्र झाले
2022	दिव्यांग कल्याण विभाग स्वतंत्र झाले

समाज कल्याण विभागाअंतर्गत राबविल्या जाणारे काही प्रमुख उपक्रम

समाज कल्याण विभागांतर्गत राबविल्या जाणारे काही प्रमुख उपक्रम	मोजणे
डॉ बाबासाहेब आंबेडकर सामाजिक न्याय भवन	35
शासकीय निवासी शाळा (क्षमता – १५,६००) – (मुलांचे वसतिगृह ६० + मुलीचे वसतिगृह ३२)	92
सरकारी वसतिगृहे (मुलांचे वसतिगृह २३० + मुलीसाठी वसतिगृह २११)	441
अनुदानित वसतिगृहे (मुलांचे वसतिगृह १,९३४ + मुलीचे वसतिगृह ४५४)	2,388
सफाई व्यवसायात काम करणाऱ्या पालकांच्या मुलांसाठी निवासी शाळा	2
अनुदानित आश्रम शाळा	19
अनुदानित वृद्धाश्रम	52